Rác thải nhựa - thủ phạm tàn phá môi trường biển, đại dương

Như chúng ta đã biết, rác thải nhựa hiện nay đã trở thành một vấn đề mang tính toàn cầu. Để lan tỏa các thông tin hữu ích, cùng chuyển tải thông điệp bảo vệ môi trường biển nói chung và vịnh Hạ Long nói riêng, chúng ta hãy cùng tìm hiểu thêm về rác thải nhựa trên biển thông qua các nội dung chính được dịch chọn lọc từ bài viết đăng trên website https://www.iucn.org của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) dưới đây. 
Ô nhiễm rác thải nhựa là vấn đề phổ biến nhất ảnh hưởng đến môi trường biển hiện nay. Nó cũng đe dọa sức khỏe đại dương, chất lượng và an toàn thực phẩm, sức khỏe con người, du lịch ven biển và là “thủ phạm” góp phần làm biến đổi khí hậu.
Nhựa là một polyme hữu cơ tổng hợp được làm từ dầu mỏ có các đặc tính lý tưởng, thích hợp cho việc sử dụng trong nhiều trường hợp khác nhau như: đóng gói, xây dựng, nhà ở, thiết bị gia dụng, thể thao, xe cộ, điện tử và nông nghiệp. Nhựa rẻ, nhẹ, bền và dễ uốn. Hơn 300 triệu tấn nhựa được sản xuất hàng năm trên thế giới, trong đó, một nửa được sử dụng để sản xuất các sản phẩm nhựa dùng một lần như túi đựng đồ mua sắm, cốc và ống hút…
Mỗi năm có ít nhất 8 triệu tấn nhựa “kết thúc hành trình” của mình ở các đại dương. Các mảnh nhựa trôi nổi hiện chiếm thành phần lớn nhất trong rác thải biển. Rác thải nhựa phân bố từ mặt nước đến đáy biển sâu và cũng dễ thấy trên bờ biển của tất cả các châu lục, rất nhiều rác thải nhựa được tìm thấy gần các điểm du lịch nổi tiếng, các khu vực tập trung đông dân cư.
Rác thải nhựa phát sinh từ đâu?
Các nguồn phát sinh rác thải nhựa biển chủ yếu là từ đất liền, từ dòng chảy đô thị, các cống rãnh, do khách du lịch thải bỏ ở các bãi biển trong khi việc xử lý và quản lý chất thải kém hiệu quả. Rác thải nhựa còn phát sinh từ các hoạt động công nghiệp, xây dựng và các bãi thải không đạt chất lượng. Tại các đại dương, nguồn rác thải phát sinh chủ yếu do các hoạt động đánh bắt hải sản, hoạt động hàng hải và nuôi trồng thủy sản. 
Dưới tác động của tia cực tím, gió, dòng chảy và các yếu tố tự nhiên khác, các mảnh nhựa bị vỡ vụn thành các hạt nhỏ, gọi là vi nhựa (hạt nhỏ hơn 5mm) hoặc nhựa nano (hạt nhỏ hơn 100nm).
Rác thải nhựa tác động đến môi trường biển và đại dương như thế nào?
Các tác động dễ thấy và đáng lo ngại nhất là đối với sinh vật biển. Khi nuốt phải các mảnh nhựa chúng sẽ bị ngạt thở. Có những sinh vật biển bị vướng vào những mảnh nhựa trôi nổi trong nước biển. Động vật biển như chim biển, cá voi, cá và rùa thường nhầm chất thải nhựa là thức ăn, chúng nuốt những mảnh nhựa đó và dần dần chết vì đói khi dạ dày của chúng chứa đầy các mảnh vụn nhựa. Mảnh nhựa còn làm bị thương, nhiễm trùng, giảm khả năng bơi lội và thậm chí là các tổn thương nội tạng của sinh vật biển. Nhựa trôi nổi cũng góp phần vào việc lây lan các sinh vật biển và vi khuẩn xâm lấn, gây tổn hại đến hệ sinh thái biển.
Rác thải nhựa ảnh hưởng đến thực phẩm và sức khỏe như thế nào?
Vi nhựa đã được phát hiện có trong nước máy, bia, muối và có mặt trong tất cả các mẫu được thu thập trong các đại dương trên thế giới, bao gồm cả Bắc Cực. Một số hóa chất sử dụng trong sản xuất vật liệu nhựa có thể gây ung thư và tác động xấu đến hệ thống nội tiết của cơ thể, gây ra các rối loạn phát triển, sinh sản, thần kinh và miễn dịch ở cả người và động vật hoang dã. Các chất ô nhiễm độc hại tích tụ trên bề mặt vật liệu nhựa do tiếp xúc lâu với nước biển. Khi các sinh vật biển ăn phải các mảnh vụn nhựa, những chất gây ô nhiễm này sẽ xâm nhập vào hệ tiêu hóa của chúng và tích tụ theo thời gian trong lưới thức ăn. Sự luân chuyển các chất gây ô nhiễm giữa các loài sinh vật biển và con người thông qua việc ăn hải sản đã được xác định là nguy hại cho sức khỏe (tuy vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ). 
Rác thải nhựa tác động đến biến đổi khí hậu như thế nào?
Nhựa, một sản phẩm từ dầu mỏ, khi bị đốt cháy, nó sẽ giải phóng carbon dioxide (CO2) vào khí quyển, do đó làm tăng lượng khí thải carbon. 
Rác thải nhựa tác động đến du lịch như thế nào?
Rác thải nhựa làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến giá trị thẩm mỹ, hình ảnh của các điểm du lịch, dẫn đến giảm nguồn thu từ du lịch và các ngành liên quan, vì vậy, làm giảm những nguồn tài chính cho việc vệ sinh, bảo trì các điểm du lịch.
Chúng ta cần phải làm gì?
     Mối quan tâm toàn cầu và nhận thức của cộng đồng về tác động của nhựa đối với môi trường biển hiện đã tăng lên. Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) đã khẳng định ô nhiễm nhựa và những hậu quả liên quan là một trong những vấn đề nổi cộm cần giải quyết. Tuyên bố của các nhà lãnh đạo tại Hội nghị thượng đỉnh G7 năm 2015 đã chỉ rõ những rủi ro của vi nhựa. Đã có rất nhiều nỗ lực về pháp lý ở cấp quốc tế và quốc gia nhằm giải quyết ô nhiễm môi trường biển, trong đó có Công ước năm 1972 về ngăn ngừa ô nhiễm biển do đổ chất thải và các vật chất khác, Nghị định thư năm 1996 về Công ước London (Nghị định thư London) và Nghị định thư 1978 về Công ước quốc tế ngăn ngừa ô nhiễm từ tàu biển (MARPOL).
Bên cạnh các giải pháp về pháp lý, tái chế và tái sử dụng vật liệu nhựa được coi là giải pháp hiệu quả nhất để giảm tác động đến môi trường của rác thải nhựa. Có thể bố trí các thùng đựng rác thải tái chế ở các thành phố, dọc bờ biển và các khu du lịch nhằm thu gom, tái chế rác thải nhựa, giảm ô nhiễm nhựa.
Ngoài ra, việc quản lý rác thải nhựa cũng cần được nghiên cứu, áp dụng trong các ngành công nghiệp từ khâu thiết kế sản phẩm, quá trình sử dụng đến thải bỏ sản phẩm, nhằm giảm thiểu chất thải nhựa ra môi trường.

Xác chim hải âu tìm thấy trên đảo san hô Midway ở Thái Bình Dương với các mảnh vụn nhựa trong dạ dày (Ảnh U.S. Fish and Wildlife Service, theo The Pew Charitable Trusts)

Chú cá heo với chiếc túi nhựa mắc vào vây đang bơi trong quần đảo Fernando de Noronha ở Brazil (Ảnh:The Pew Charitable Trusts)

Một đai nhựa thắt quanh mình làm hạn chế sự phát triển của cá sọc xanh ở biển Caribe
(Ảnh Karen Doody / Stocktrek Images - The Pew Charitable Trusts)
 

Nguyễn Thị Tâm (P.NVNC)