Nhật ký chuyến khảo sát san hô vịnh Hạ Long

Rạn san hô đóng vai trò quan trọng đối với hệ sinh thái biển, là nơi cư trú, sinh sống của rất nhiều loài sinh vật khác nhau. Nhưng san hô cũng vô cùng nhạy cảm trước các yếu tố đe dọa đến chúng. Bởi vậy, các công việc liên quan đến giám sát, bảo vệ loài san hô ở sâu dưới đáy biển chưa bao giờ là đơn giản. Chúng ta hãy theo dõi dòng nhật ký của một cán bộ Phòng Nghiệp vụ - Nghiên cứu, Ban Quản lý vịnh Hạ Long trong chuyến khảo sát san hô trên vịnh Hạ Long để hiểu thêm và cùng chung tay bảo vệ món quà quý giá của biển này.

Vào một ngày đầu tháng 6 năm 2018, đoàn chúng tôi bắt đầu chuyến khảo sát định kỳ các hệ sinh thái trên vịnh Hạ Long. Trong chuyến đi này, đối tượng trọng điểm điều tra là hệ sinh thái rạn san hô trong khu vực di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long. 
Khi biết mình sẽ được tham gia một chuyến “phiêu lưu” về san hô trên vịnh Hạ Long, tôi đã cực kỳ háo hức. Tôi đã được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của san hô tại vịnh Nha Trang nhưng đây là lần đầu tiên tôi được tiếp cận rạn san hô trên vịnh Hạ Long. Vì vậy, với sự tò mò cố hữu của mình, đêm trước ngày xuất phát, tôi háo hức đến độ không ngủ được, nếu không vì đảm bảo sức khỏe để hôm sau bơi lặn, chắc tôi thức thông đêm đến sáng.
Rồi một ngày mới cũng mở ra, thời gian cho chuyến đi cũng đã đến, đúng 7h00, tàu chúng tôi xuất phát từ cảng Bến Đoan. May mắn thay, dù trước đó Hạ Long đã trải qua cơn bão số 6 nhưng qua cơn bão trời lại sáng, thời tiết đẹp và rất phù hợp với một buổi khảo sát san hô. Sau 45 phút di chuyển, tàu chúng tôi đến địa điểm tiến hành khảo sát - khu vực đảo Bù Xám vịnh Hạ Long. Nhiệm vụ của chúng tôi là đánh giá độ phủ và sử dụng máy quay ghi lại những hình ảnh thực tế của hệ sinh thái rạn san hô. 
Một ca lặn khảo sát san hô cần từ 4 - 5 người, tùy theo nhiệm vụ của mỗi người được phân công. Việc đầu tiên chúng tôi cần làm là “lên đồ”, nghe có vẻ như khá “nghiêm trọng” nhưng đó là sự thật bởi làm việc dưới đáy biển là một công việc hết sức nguy hiểm, đòi hỏi mọi sự chuẩn bị phải chỉn chu và chuẩn xác ở mức cao nhất. Một bộ đồ lặn tiêu chuẩn gồm thành phần chính là bộ quần áo lặn liền thân giúp giữ thân nhiệt nặng 3kg, một bình khí nén nặng xấp xỉ 12 kg, kính bơi và chân vịt. Như vậy, mỗi người chúng tôi phải mang trên mình xấp xỉ 20kg trang thiết bị chưa kể các dụng cụ khảo sát san hô như sổ ghi chép, búa, dây thừng và cọc sắt…vì thế yêu cầu thành viên tham gia đoàn phải có sức khỏe rất tốt và nghị lực cao. Mọi quy trình như kiểm tra áp suất bình dưỡng khí, kiểm tra sự chắc chắn của các chốt nối… đều phải được kiểm tra tỉ mỉ hết sức có thể. Xuống nước, gió nhẹ, không khí mát mẻ, sau một vài phút làm quen với môi trường, chúng tôi bắt đầu lặn từ từ xuống độ sâu 4m. Khi xuống đến độ sâu 3,5m, chúng tôi bắt đầu quan sát được những vỉa san hô. Quả thực cảm xúc của tôi ở thời điểm đó đúng với nghĩa của từ “kích động”, thực sự “kích động” khi mở ra trước mắt mình như một thế giới hoàn toàn khác lạ, đầy màu sắc và lung linh giống như khung cảnh của một bộ tiểu thuyết huyền huyễn. Tuy mới là 4m, còn rất lâu mới đạt tiêu chuẩn hai vạn dặm dưới biển của Jules Verne, nhưng tôi cảm thấy như là mọi thứ từ tiểu thuyết đã hiển hiện ra trước mắt mình vậy. Phải khó khăn lắm tôi mới có thể tiết chế được cảm xúc của mình, bình tĩnh lại và tiếp tục công việc, tuổi trẻ mà, cảm xúc mạnh cũng là bình thường. Tôi bắt đầu đóng cố định một cọc kim loại ở đầu tuyến khảo sát. Nhân đây cũng xin được nói thêm về phương pháp khảo sát độ phủ rạn san hô mà chúng tôi sử dụng - Reef check. Reef check là một giải pháp cổ điển và hiệu quả đã, đang được những tổ chức bảo tồn thiên nhiên trên toàn thế giới sử dụng với những rạn san hô như Great Barrier tại bang Queensland thuộc Australia. Về cơ bản, chúng tôi sẽ cố định 2 đầu tuyến khảo sát san hô, rồi sẽ bơi dọc theo tuyến ấy, ghi nhận những đối tượng như san hô cứng, san hô mềm, hải miên, các sinh vật sống trong hệ sinh thái rạn san hô,…Từ đó chúng tôi sẽ đánh giá phần trăm độ phủ dựa trên khả năng bắt gặp của các đối tượng trên đường khảo sát, độ dài tuyến chúng tôi sử dụng là 100m. Nghe qua thì rất đơn giản đúng không? Đúng, mọi thứ sẽ rất đơn giản nếu chúng tôi không thực hiện ở độ sâu 4m dưới đáy biển, đặc biệt là với một địa điểm có dòng chảy và địa hình đáy phức tạp như vịnh Hạ Long, mọi hoạt động đều được tăng độ khó lên cả chục lần. Chỉ riêng việc lơ lửng đứng yên một chỗ để quan sát, đếm san hô thôi đã đòi hỏi một khả năng giữ thăng bằng ở mức “thượng thừa”, sự am hiểu và quen thuộc thủy tính ở mức “đại hành gia”. Có thể có nhiều người bơi lặn giỏi sẽ nói “đứng yên dưới nước có khó gì đâu” nhưng các bạn đừng quên 20 kg thiết bị đã nói ở trên, khi mang theo phụ tải xuống nước thì dù chỉ là một luồng nước nhẹ trôi qua thôi cũng đã ảnh hưởng đến khả năng giữ thăng bằng của bạn rồi. Trên hành trình khảo sát, ngoài san hô và hải miên, còn rất nhiều sinh vật khác như cá hề, cá mó, tôm, … xuất hiện làm tô điểm thêm màu sắc sinh động của rạn san hô. Sở dĩ ở rạn san hô tồn tại nhiều loài sinh vật như thế bởi trong quá trình sinh trưởng của mình, các loài san hô cứng sẽ tạo lớp xương Canxi rất vững chắc, kết lại thành từng rạn, từng dải cực kỳ kiên cố giống như lớp tường thành bảo vệ cho quần thể sinh vật dưới đáy đại dương. Đây vừa là nơi ở, vừa nơi kiếm ăn, vừa cung cấp nguồn thức ăn cho đông đảo các loài sinh vật đáy vịnh Hạ Long, vì vậy người ta ví rạn san hô như một cánh rừng nhiệt đới dưới đáy đại dương. Tuy nhiên, trái với lầm tưởng của một vài người, san hô là loài động vật dù cho chúng có cuộc sống êm đềm, cố định và vai trò khá tương đồng với rừng nguyên sinh trên cạn.
Sau khi hoàn thành nhiệm vụ đánh giá độ phủ của rạn san hô, lúc này chúng tôi mới có dịp ngắm nhìn một cách chậm rãi vẻ đẹp của rạn san hô khi tiến hành quay phim tư liệu phục vụ công tác nghiên cứu. San hô trong mắt chúng tôi là muôn hình vạn trạng, có san hô cành phân nhánh giống như sừng hươu, có san hô cứng kết thành từng cụm tỏa tròn như mái nhà thờ trên Quảng trường đỏ, có cụm thì lại lan dưới đáy tỏa ra như những tai mộc nhĩ, có loài thì thả ra những sợi tơ bắt mồi lả lơi giống mái tóc thướt tha nàng tiên nữ. Cùng một loài san hô, cùng một hình dạng, chúng lại có bao nhiêu là màu sắc khác nhau. Tại sao lại như vậy? Bởi vì, san hô là loài động vật thuộc ngành ruột khoang sống cộng sinh cùng với loài tảo đơn bào Zooxanthellae. San hô cung cấp giá thể và các chất hữu cơ cần thiết cho tảo sinh sống và đổi lại, tảo sẽ tiến hành quá trình quang hợp cung cấp oxy cho san hô. Ngoài ra, bản thân tảo cũng sẽ cung cấp ngược lại lượng chất dinh dưỡng cho sự sống của san hô. San hô tự bản thân nó không có màu sắc sặc sỡ, xương san hô màu trắng, màu sắc của san hô như chúng ta thường thấy được quyết định bởi màu sắc loại tảo cộng sinh cùng với chúng. Vì vậy khi vì một lý do nào đó mà rạn san hô đào thải tảo cộng sinh hoặc tảo bị chết hàng loạt thì chúng có hiện tượng chết trắng, lộ ra màu sắc thực sự của xương san hô. 
Cuối cùng, dù rất lưu luyến vườn địa đàng dưới đáy biển, vì lý do tất yếu - thời gian quy định của một ca lặn đã kết thúc, chúng tôi phải trở lại mặt nước với bao sự luyến tiếc. Kết thúc chuyến đi đầy cảm xúc, tôi càng thêm yêu, thêm tự hào về cảnh vật thiên nhiên vịnh Hạ Long, càng thêm đam mê và cống hiến một phần sức lực nhỏ bé của bản thân góp phần bảo tồn Di sản.

Phạm Lê Minh