Hành trình 30 năm bảo tồn và phát huy giá trị di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long

Năm 2025 đánh dấu mốc 30 năm hình thành và phát triển của Ban Quản lý vịnh Hạ Long - nay là Ban Quản lý Di sản thế giới vịnh Hạ Long - Yên Tử. Ba thập kỷ qua là quá trình bền bỉ, liên tục đổi mới tư duy, cách làm và chuẩn hoá các tiêu chí bảo tồn, du lịch, môi trường. Quãng thời gian qua không chỉ là hành trình gìn giữ một trong những tuyệt tác thiên nhiên của nhân loại, mà còn là chặng đường nỗ lực nhằm đưa giá trị Di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long đến gần hơn với cộng đồng, với bạn bè quốc tế.

Từ những bước đi đầu tiên…

        Ngày 17/12/1994, vịnh Hạ Long chính thức được UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới, bên cạnh niềm tự hào to lớn, mở ra những triển vọng mới đối với tỉnh Quảng Ninh cũng đặt ra nhiệm vụ là làm thế nào để quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị của vịnh Hạ Long. Xuất phát từ yêu cầu đó, ngày 09/12/1995 UBND tỉnh Quảng Ninh đã chính thức quyết định thành lập Ban Quản lý vịnh Hạ Long, với chức năng là cơ quan chuyên môn giúp UBND tỉnh quản lý nhà nước về công tác bảo tồn, khai thác và phát huy giá trị Di sản vịnh Hạ Long. Được thành lập trong bối cảnh vịnh Hạ Long vừa được công nhận là Di sản Thiên nhiên thế giới, Ban Quản lý vịnh Hạ Long được giao đảm nhận trọng trách chủ trì phối hợp với các sở, ngành, địa phương triển khai các giải pháp bảo vệ, bảo tồn giá trị nổi bật toàn cầu của di sản gắn với khai thác phát huy bền vững tiềm năng, thế mạnh của Di sản; xây dựng mô hình quản lý đảm bảo yêu cầu của Công ước quốc tế về bảo tồn và phát huy giá trị Di sản; tạo dựng hình ảnh một Di sản có trách nhiệm, thân thiện và chuyên nghiệp.

Những năm đầu thành lập đối mặt với nhiều thách thức, trong khi lực lượng nhân lực còn rất “mỏng” chỉ với 12 viên chức, lao động mà phải thực hiện nhiệm vụ quản lý trên phạm vi rộng lớn, với diện tích trên 1.553 km²,  tài nguyên quản lý phân tán; áp lực từ việc khai thác du lịch tại Di sản còn thiếu kiểm soát, hệ thống khung pháp lý chưa hoàn chỉnh… song bằng sự quyết tâm và tư duy đổi mới, tập thể Lãnh đạo cùng đội ngũ viên chức lao động của Ban đã đặt những nền móng quan trọng cho công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị Di sản hiện đại như ngày nay.

Và những kết quả đạt được

    Để quản lý và kiểm soát chặt chẽ các hoạt động kinh tế-xã hội trên Vịnh, hạn chế tối đa các tác động tiêu cực đối với Di sản, Ban Quản lý vịnh Hạ Long đã chủ động tham mưu với UBND tỉnh ban hành nhiều cơ chế chính sách, kịp thời nâng cao hiệu lực công tác quản lý, tham mưu Tỉnh ủy, HĐND tỉnh ban hành các Nghị quyết chuyên đề về công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị vịnh Hạ Long như Nghị quyết 09-NQ/TU của Tỉnh ủy năm 2001, Nghị quyết  68/2018/NQ-HĐND của HĐND tỉnh năm 2012, Quy hoạch chi tiết bảo tồn và phát huy giá trị vịnh Hạ Long đến năm 2020, Quy chế quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di sản Thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long, Kế hoạch quản lý tổng hợp Di sản vịnh Hạ Long theo từng giai đoạn 5 năm...đồng thời phát huy vai trò tích cực, chủ động, Ban đã chủ trì làm đầu mối phối hợp với các cơ quan, ban ngành, địa phương của tỉnh và trung ương đề xuất nhiều giải pháp mang tính đột phá, hiệu quả, tạo ra những thay đổi cơ bản trong công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị Di sản vịnh Hạ Long. 

Ban Quản lý vịnh Hạ Long đã độc lập nghiên cứu và chủ động phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu, các nhà khoa học trong và ngoài nước xây dựng và triển khai thực hiện gần 20 đề tài nghiên cứu khoa học về các giá trị tiêu biểu của vịnh Hạ Long....Những đề tài nghiên cứu đó đã từng bước làm sáng tỏ các giá trị của vịnh Hạ Long, làm cơ sở đưa ra các giải pháp quản lý, bảo tồn hiệu quả, phục vụ tốt công tác phát huy, khai thác các giá trị Di sản. Một số vấn đề đã được nhận diện và xử lý kịp thời như kiểm tra, cảnh báo hiện tượng sạt lở trên các đảo tại một số khu vực có nguy cơ trượt lở, đổ. Nhiều giải pháp mang tính chất tiên phong, đột phá thể hiện sự quyết tâm ưu tiên bảo tồn nguyên vẹn các giá trị Di sản, bảo vệ đa dạng sinh học được Ban tích cực phối hợp với các sở, ngành, địa phương tham mưu và tổ chức triển khai thực hiện như: di dời các hộ dân làng chài trên Vịnh lên bờ sinh sống từ năm 2014, đảm bảo an sinh xã hội, phúc lợi cho người dân; cấm đánh bắt thuỷ sản trong vùng bảo vệ tuyệt đối của Di sản từ năm 2018; triển khai lập quy hoạch các điểm nuôi trồng thuỷ sản nằm ngoài khu vực bảo vệ tuyệt đối; chấm dứt hoạt động bốc xếp, chuyển tải hàng hoá rời clinker, xi măng, dăm gỗ trên Vịnh; đưa hệ sinh thái rừng trên núi đá vôi vịnh Hạ Long với tổng diện tích hơn 5 nghìn ha vào hệ thống rừng đặc dụng, thành lập khu bảo tồn thiên nhiên để bảo vệ nghiêm ngặt các hệ sinh thái trên vịnh Hạ Long.

Công tác bảo vệ môi trường Di sản luôn được ưu tiên hàng đầu với những nỗ lực nhằm cải thiện, đảm bảo môi trường vịnh Hạ Long và tạo những đột phá mới; thu hút được nhiều dự án về bảo vệ môi trường vịnh Hạ Long như Dự án bảo vệ môi trường Hạ Long do tổ chức Jica tài trợ, Dự án “Nâng cao năng lực xử lý nước thải tại đảo Đầu Gỗ, vịnh Hạ Long” của Chính phủ Nhật Bản thông qua Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam. Kiểm soát ô nhiễm từ nguồn, nhất là nguồn thải ven bờ, khu vực giáp ranh và các hoạt động khai thác, vận chuyển than. Thay phao xốp bằng các vật liệu nổi bền vững tại các công trình nổi trên Vịnh. Việc thu gom xử lý rác thải, xử lý nước thải cũng được chú ý tập trung lực lượng, trang thiết bị để bảo vệ môi trường Di sản. Đặc biệt từ năm 2019, chương trình nói không với rác thải nhựa dùng một lần trên vịnh Hạ Long đã góp phần giảm được 90% lượng rác thải nhựa một lần trên Vịnh. Công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng trong bảo vệ Di sản được phổ cập cho nhiều đối tượng: học sinh, sinh viên trong nước và quốc tế, dân cư khu vực ven bờ, khách du lịch, các tổ chức, cá nhân có hoạt động kinh tế - xã hội trên Vịnh... gắn với các hoạt động giáo dục, ngoại khóa, thực tế về bảo vệ cảnh quan, môi trường, giá trị Di sản. Điển hình, đã đưa chương trình giáo dục bảo vệ Di sản vào trường học; tổ chức thành công mô hình giáo dục con thuyền sinh thái Ecoboat - một hoạt động ngoại khóa về bảo vệ môi trường trên vịnh Hạ Long…

Nhìn lại 30 năm về trước, các dịch vụ du lịch trên vịnh Hạ Long chỉ đơn thuần như đi tàu ngắm cảnh, tham quan một số hang động, tắm biển, hoạt động phân tán, nhỏ lẻ, chất lượng dịch vụ chưa cao, thì nay các sản phẩm, dịch vụ du lịch đã ngày càng được đa dạng hoá về loại hình, nâng cao chất lượng về dịch vụ và tăng trải nghiệm của du khách. Chú trọng mở rộng không gian du lịch, kéo dài thời gian nghỉ dưỡng của du khách, giảm áp lực cho khu vực di sản, phát triển thêm tuyến, điểm và các sản phẩm, dịch vụ du lịch với 8 hành trình tham quan và 5 cụm, điểm lưu trú nghỉ đêm; hoạt động thử nghiệm du thuyền khám phá với 03 tuyến tham quan riêng; sản phẩm phố đêm du thuyền với trải nghiệm ẩm thực kết hợp thưởng thức âm nhạc và tham quan vẻ đẹp ven bờ về đêm; mở rộng sản phẩm du lịch dựa trên việc bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử văn hoá làng chài, văn hoá khảo cổ, đa dạng sinh học trên vịnh Hạ Long. Bên cạnh đó, Ban đã tích cực phối hợp với các sở, ngành liên quan tham mưu công tác quản lý các hoạt động dịch vụ du lịch trên Vịnh, cơ chế quản lý tàu du lịch như Quy định về quản lý tàu du lịch, Kế hoạch nâng cao chất lượng đội tàu du lịch hoạt động trên vịnh Hạ Long, Bái Tử Long theo hướng giảm số lượng, tăng chất lượng, an toàn và tăng hiệu suất khai thác, nâng cao tiêu chí đảm bảo an toàn phòng chống cháy nổ cho tàu du lịch.

Tập trung nguồn lực đầu tư triển khai chỉnh trang, tu bổ, tôn tạo cơ sở hạ tầng tại các điểm tham quan, điểm lưu trú nghỉ đêm trên vịnh Hạ Long theo đúng Quy hoạch và các quy định liên quan nhằm đảm bảo an toàn, mỹ quan, mang lại sự hài lòng cho khách du lịch, trong đó tập trung nâng cấp, cải tạo hạ tầng tại các điểm tham quan chính như: Thiên Cung, Đầu Gỗ, Ti Tốp, Mê Cung, Tiên Ông, Ba Hang...Chú trọng ứng dụng công nghệ thông tin, phát triển hạ tầng kỹ thuật để nâng cao hiệu quả công tác quản lý Di sản và các hoạt động dịch vụ du lịch như đầu tư hệ thống truyền tải dữ liệu viba và hệ thống camera tại các điểm tham quan trên vịnh Hạ Long; triển khai thu phí tham quan tích hợp thu dịch vụ hành khách qua cảng tàu du lịch chuyển đổi theo hoá đơn điện tử; tổ chức triển khai bán vé tham quan bằng hình thức thanh toán online (Internet banking hoặc quét mã QR) nhằm đa dạng hóa hình thức thanh toán, đem lại nhiều tiện ích cho khách du lịch.

Hoạt động tuyên truyền, quảng bá vịnh Hạ Long đã được Ban chú trọng triển khai với nhiều hình thức phong phú: mở chuyên mục về Di sản trên báo, đài địa phương, lắp dựng các biển quảng bá tấm lớn, thiết lập trang Web riêng về vịnh Hạ Long với 02 thứ tiếng, lập facebook và fanpage về vịnh Hạ Long; xuất bản hàng chục đầu ấn phẩm; Tăng cường liên kết với Câu lạc bộ các di sản thế giới ở Việt Nam để kết nối thông tin, quảng bá về các giá trị, tiềm năng di sản Vịnh Hạ Long. Bên cạnh đó, Ban đã Tham mưu cho Tỉnh giữ mối liên hệ mật thiết với các tổ chức thế giới như: Ủy ban Di sản thế giới, Trung tâm Di sản thế giới, Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên thế giới (IUCN)... qua đó, nhiều hoạt động giao lưu với các nước trong và ngoài khu vực về kinh tế - văn hóa, đặc biệt là lĩnh vực quản lý, bảo tồn Di sản đã được triển khai, nhiều chương trình dự án được tài trợ thực hiện, từng bước đưa  Hạ Long hội nhập với các hoạt động quốc tế về bảo vệ Di sản thế giới. 

Ba mươi năm qua, mô hình cơ quan quản lý Di sản đã thường xuyên được củng cố, kiện toàn, hình thành cơ chế phối hợp liên ngành nhằm phát huy hiệu quả và huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị toàn tỉnh trong công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị  Hạ Long. Nhiều hành vi xâm hại tới giá trị vịnh Hạ Long như: phá đá, chặt cây cối, nổ mìn, lấy nhũ đá, khai thác mua bán san hô, gây mất an ninh trật tự tại các điểm hang động…đến nay cơ bản đã được kiểm soát, số lượng vi phạm giảm dần qua các năm.

Với những nỗ lực đó, 30 năm qua, Di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long ngày càng trở thành điểm đến hấp dẫn, thu hút khách du lịch trong nước và quốc tế, mở ra những triển vọng to lớn trong phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Ninh, vịnh Hạ Long được vinh dự đón nhận nhiều danh hiệu cao quý: Di sản thiên nhiên thế giới, di tích quốc gia đặc biệt, kỳ quan thiên nhiên mới của thế giới, di sản địa chất quốc tế vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà, khu du lịch hàng đầu Việt Nam, điểm đến du lịch hàng đầu Việt Nam… Lượng khách tham quan đến với vịnh Hạ Long 30 năm qua đạt trên 60 triệu lượt khách, thu phí tham quan đạt trên 9.500 tỷ đồng. 

Cùng với những thành tựu đã đạt được, công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị Di sản vịnh Hạ Long cũng phải đối mặt với nhiều thách thức, khó khăn như: môi trường và các giá trị Di sản vịnh Hạ Long đang chịu sức ép đa chiều ngày càng gia tăng từ các hoạt động đô thị hóa và các hoạt động kinh tế xã hội trên và ven bờ Vịnh, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị Di sản còn chưa đồng bộ và cụ thể hoá, ý thức về bảo vệ, bảo tồn Di sản, bảo vệ môi trường vịnh Hạ Long của một bộ phận cộng đồng còn hạn chế… 

Từ 10/11/2025, Ban Quản lý Di sản thế giới vịnh Hạ Long - Yên Tử được thành lập trên cơ sở tổ chức lại Ban Quản lý vịnh Hạ Long, Ban Quản lý Vườn Quốc gia Bái Tử Long và Ban Quản lý di tích và danh thắng trực thuộc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch, việc mở rộng phạm vi quản lý của cơ quan quản lý di sản sang các khu vực di sản, di tích trọng điểm của Tỉnh đã đánh dấu bước chuyển lớn về tư duy quản lý, tăng tính kết nối liên vùng, địa phương, hình thành các điểm, hành trình, sản phẩm du lịch mới. Đây cũng là cơ hội để xây dựng thương hiệu “Di sản thế giới vịnh Hạ Long - Yên Tử” với giá trị nổi trội toàn cầu. Bước sang giai đoạn mới, Ban Quản lý Di sản thế giới vịnh Hạ Long - Yên Tử đang tiếp tục định hướng chiến lược: tăng cường chuyển đổi số, đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ, phát triển du lịch xanh, bảo vệ môi trường, bảo tồn và phát triển bền vững các giá trị của Di sản. 

So với hàng trăm triệu năm - lịch sử hình thành vịnh Hạ Long, 30 năm chỉ như một lát cắt, nhưng với sự hình thành của một cơ quan quản lý Di sản là cả một hành trình với nhiều sự kiện, nhiều dấu mốc “lịch sử”. Trong 30 năm ấy đã có biết bao thế hệ cán bộ, viên chức, lao động Ban Quản lý vịnh Hạ Long với sự nỗ lực, trách nhiệm và tâm huyết đã tiếp nối thực hiện tốt trọng trách bảo vệ, bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Những thành tựu hôm nay sẽ là nền tảng quan trọng để di sản tiếp tục được gìn giữ, phát huy và lan tỏa giá trị cho các thế hệ mai sau./.