Rừng ngập mặn trên vịnh Hạ Long
Như chúng ta đã biết, vịnh Hạ Long với diện tích 1553km2, bao gồm 1969 hòn đảo với các hình dáng độc đáo và kỳ thú, có các hang động đẹp như trong truyền thuyết, đã 2 lần được Unesco công nhận là Di sản Thiên nhiên Thế giới về giá trị thẩm mỹ và giá trị địa chất - địa mạo lần lượt vào năm 1994 và năm 2000.
Bên cạnh 2 giá trị đã được công nhận đó, VHL còn có 1 giá trị vô cùng to lớn khác. Đó là giá trị về Đa dạng sinh học. Đa dạng sinh học VHL không chỉ phong phú về số lượng loài hay đa dạng nguồn gen mà giá trị đa dạng sinh học ở đây còn là sự đa dạng của các Hệ sinh thái. Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, trên vịnh Hạ Long đã tồn tại 10 kiểu hệ sinh thái đặc thù của quần đảo đá vôi nhiệt đới trảo dài từ dưới nước lên đỉnh các đảo đá, mỗi hệ sinh thái đều mang một vai trò khác nhau để tạo nên một quần thể sinh cảnh độc đáo của Hạ Long. Trong đó, có thể nhắc đến một hệ sinh thái rất quan trọng, đó là Hệ sinh thái Rừng ngập mặn.
Rừng ngập mặn (RNM) là khu vực rừng bao gồm nhiều loại cây sống trong các khu vực nước mặn ven biển trong vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Phần lớn những khu vực này lộ ra khi thủy triều xuống thấp và bị ngập nước khi mực nước triều dâng lên. Chính vì những điều kiện khắc nghiệt như vậy nên chỉ có 1 số loài cây ngập mặn với các đặc tính riêng của mình mới có thể thích nghi được.
Bờ biển Quảng Ninh dài trên 250km vs nhiều đoạn chia cắt, xen kẽ với các cửa sông là điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các cây ngập mặn nói riêng, thực vật ngập nước nói chung. RNM Quảng Ninh trải dài từ cửa sông Bạch Đằng (Quảng Yên) đến Trà Cổ Móng Cái) với nhiều giống, loài cây ngập nước phong phú như: vẹt, dù, mắm, trang, sú,… trong đó cây sú chiếm ưu thế.
Ở vịnh Hạ Long, RNM tập trung chủ yếu ở khu vực đảo Tuần Châu. Cửa Lục, đảo Đầu Gỗ, Chân Voi, vụng Ba Cửa, vụng Cái Lân, khu vực giáp ranh Cát Bà và rải rác ven bờ. Các nhà khoa học đã thống kê được RNM ở Hạ Long và vùng phụ cận là nơi sinh trưởng của 19 loài thực vật ngập mặn và gần 500 loài sinh vât.
Theo các nhà Khoa học, RNM có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cửa sông ven biển, hạn chế tác động của gió bão, là “tấm lá chắn thiên nhiên” bảo vệ cuộc sống và sản xuất của ngư dân ven biển. RNM còn đóng vai trò tích cực trong việc xử lý môi trường, làm giảm hàm lượng kim loại nặng có trong nước thải nội địa đổ ra cửa sông ven biển, góp phần làm sạch môi trường. RNM là nơi nuôi dưỡng và sinh trưởng của nhiều loài động thực vật, trong đó có rất nhiều loài có giá trị thực phẩm cao như tôm, cua, sò, ngán,…Là nơi tránh, trú, kiếm ăn của nhiều loài sinh vật. RNM với hệ thống rễ dày đặc, chằng chịt nên tham gia rất tích cực vào quá trình lắng đọng bồi tích, mở rộng quỹ đất cho vùng ven biển, đồng thời làm giảm tác động của sóng, bão. Hiện nay, trên vịnh Hạ Long có 2 địa điểm có quần thể RNM khá lớn. Đó là khu vực trước cửa hang Đầu Gỗ và vụng Ba Cửa. Các cây vẹt, sú,.. ở đây có độ cao trên dưới 2m khá nhiều. Thậm chí ngư dân còn bắt được cua, ngán tại khu vực này.
Với những vai trò trên, ta có thể thấy những lợi ích, hiệu quả mà RNM mang lại. Song những diễn biến phức tạp, khó lường của thiên tai, nhiệt độ Trái đất đang dần ấm lên, mực nước biển ngày càng dâng cao… đặt ra vấn đề là làm thế nào để bảo vệ, khôi phục và trồng lại những khu RNM đã bị tàn phá, tiếp tục mở rộng diện tích trồng rừng mới vẫn đang là bài toán khó. Các tác động khách quan đến từ thiên nhiên hay con người đã khiến hệ sinh thái RNM đang dần bị thu hẹp. Quá trình mở rộng đô thị, nuôi trồng thủy sản, xây dựng nhà máy,…đã khiến cho không ít quần thể RNM bị mất đi. Vì lợi ích kinh tế, vì kế sinh nhai, rừng có thể bị chặt phá nếu không được trông coi, giám sát chặt chẽ.
Để bảo tồn hệ sinh thái trên VHL, rất cần đến sự nỗ lực, chung tay của các cấp chính quyền TW và địa phương, các tổ chức quốc tế, cộng đồng các doanh nghiệp, người dân đặc biệt là dân cư làm việc trên VHL. Trong những năm qua, việc triển khai trồng và bảo vệ RNM ở nhiều địa phương đã mang lại những kết quả tích cực. Cụ thể là Ban Quản lý vịnh Hạ Long đã phối hợp vs tổ chức JICA trồng RNM trên Vịnh với mục tiêu cải thiện môi trường Vịnh. Bắt đầu được triển khai từ năm 2009, đến nay chương trình đã trở thành sự kiện thường niên được tổ chức nhằm nâng cao nhận thức của giới trẻ trong việc bảo vệ cảnh quan thiên nhiên, góp phần tuyên truyền cho cộng đồng hiểu về ý nghĩa, vai trò của RNM để có trách nhiệm bảo vệ, giữ gìn môi trường Di sản - Kỳ quan Thiên nhiên Thế giới vịnh Hạ Lonng. Không chỉ dừng lại ở việc trồng RNM, hoạt động bảo vệ môi trường nước, thu gom và xử lý rác thải trên vịnh Hạ Long cũng vô cùng quan trọng.
Để bảo tồn vịnh Hạ Long, giữ màu xanh của biển chúng ta hãy cùng chung tay trồng, chăm sóc và bảo vệ RNM, cũng như tất cả các hệ sinh thái độc đáo của vịnh Hạ Long. Đó là 1 trong những hành động hữu ích để chúng ta ứng xử với Di sản - Kỳ quan Thiên nhiên Thế giới, giữ cho Hạ Long mãi xanh.
Đỗ Thị Nhàn