Giá trị văn hóa - lịch sử của Vịnh Hạ Long
Vịnh Hạ Long không chỉ là một kỳ quan thiên nhiên đá dựng giữa trời xanh mà còn là trái tim của một nền văn minh biển phát triển rực rỡ và huy hoàng. Mỗi hang động, mỗi hòn đảo nơi đây đều ẩn chứa những tầng sâu lịch sử, kể lại hành trình vạn năm của cha ông từ thuở bình minh đến những mốc son chói lọi tạo nên một bản sắc riêng biệt không thể hòa lẫn.
1. Vịnh Hạ Long, bản tình ca của người Việt cổ giữa lòng đại dương
Hạ Long tự hào là một trong những "cái nôi" trú ngụ của người Việt cổ với diễn trình văn hóa liên tục, bền bỉ:
Văn hóa Soi Nhụ (18.000 - 7.000 năm trước): Thuở ấy, khi bờ biển còn lùi xa ngoài khơi, cư dân Soi Nhụ đã chọn những hang động đá vôi (Mê Cung, Tiên Ông, Thiên Long...) làm nơi cư trú. Họ sống dựa vào thiên nhiên bằng săn bắt, hái lượm và để lại những công cụ đá ghè đẽo thô sơ và những vỏ ốc núi bị chặt đuôi, dấu tích của những bữa cơm nguyên thủy bên bếp lửa hang sâu.
Văn hóa Cái Bèo (7.000 - 5.000 năm trước): Là "gạch nối" giữa hai nền văn hóa Soi Nhụ và Hạ Long. Khi đó, người nguyên thủy đã bước ra các thềm biển (Giáp Khẩu, Hà Giắt...) để chinh phục đại dương. Với những hòn chì lưới và xương cá hóa thạch, họ đã tạo dựng nền văn hóa biển đặc sắc và một trung tâm gốm cổ sớm nhất Việt Nam nơi nghệ thuật gốm ra đời gắn liền với vị mặn mòi của biển cả.
Văn hóa Hạ Long (5.000 - 3.500 năm trước): Đây là thời kỳ phát triển rực rỡ của Hạ Long với kỹ nghệ mài đá điêu luyện tạo nên những chiếc bôn có nấc tinh xảo hay bàn mài tạo nên "dấu ấn Hạ Long" độc bản. Không chỉ đánh cá, họ còn biết canh tác, dệt sợi và làm nên loại gốm pha vỏ nhuyễn thể mộc mạc đặt nền móng vững chắc cho nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc sau này.
Đặc biệt, đây còn là giai đoạn huy hoàng của gốm Hạ Long, nổi bật với dòng gốm xốp pha vỏ nhuyễn thể (sò, điệp). Kỹ thuật này không chỉ giúp gốm nhẹ, chịu nhiệt tốt mà còn mang vẻ đẹp mộc mạc, đậm chất biển cả, khác biệt hoàn toàn với dòng gốm mịn của văn hóa Phùng Nguyên cùng thời.
Tất cả những yếu tố đó đã tạo dựng nên một diện mạo văn hóa biển đảo đặc sắc và giàu sức sống trong lịch sử tiền sơ sử Việt Nam.
2.Vịnh Hạ Long là một cuốn sử ký khổng lồ nơi lưu giữ những dấu ấn vàng son trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của dân tộc
Hạ Long là điểm tựa chiến lược trong suốt chiều dài dân tộc. Từ thế kỷ XII, dưới triều vua Lý Anh Tông, Thương cảng Vân Đồn đã được thành lập – cửa ngõ giao thương quốc tế sầm uất với hệ thống bến thuyền cổ tại Cống Đông, Quan Lạn... Những mảnh gốm sứ Lý - Trần - Lê và dấu tích chùa Lấm, đình Quan Lạn vẫn đứng đó như lời kể về một thời kỳ phồn vinh.
Vùng vịnh này cũng là nơi ghi dấu những chiến công hiển hách của Ngô Quyền (938), Lê Hoàn (981) và Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn (1288). Những trận thủy chiến vang dội trên dòng Bạch Đằng đã biến sóng nước Hạ Long thành bức thành trì vững chãi bảo vệ sơn hà.
2. Hạ Long tiếp nối bản anh hùng ca qua những địa danh rực lửa:
Vượt lên trên vẻ đẹp của một kỳ quan thiên nhiên, vịnh Hạ Long còn là chứng nhân lịch sử, là pháo đài thép kiên cường đã cùng dân tộc đi qua những năm tháng bão táp của hai cuộc kháng chiến trường kỳ.
Trong kháng chiến chống Pháp: Hang Đúc Tiền từng là xưởng vũ khí bí mật của nghĩa quân Đề Hồng hay trên đỉnh núi Bài Thơ kiêu hãnh là lá cờ Đảng tung bay năm 1930. Đặc biệt, năm 1946, vịnh Hạ Long đã chứng kiến cuộc hội đàm lịch sử giữa Chủ tịch Hồ Chí Minh và Cao ủy Pháp trên chiến hạm Emin-bec-tanh.
Trong kháng chiến chống Mỹ: Vùng vịnh Hạ Long còn là điểm khởi đầu của những "Chuyến tàu không số" huyền thoại chi viện cho miền Nam. Đây cũng là nơi quân dân ta đánh bại cuộc tập kích không quân đầu tiên của Mỹ (05/8/1964), bắt sống phi công An-va-ret, viết nên trang sử oanh liệt của không lực nước nhà.
Vẻ đẹp của Hạ Long còn nằm ở những giá trị phi vật thể vô giá của ngư dân làng chài Giang Võng, Trúc Võng tự ngày xưa. Dẫu cuộc sống đời nối đời gắn bó với biển cả còn nhiều nhọc nhằn nhưng họ vẫn gửi lòng mình vào những làn điệu hát giao duyên, hò biển mênh mang, sâu lắng. Những phong tục, tri thức dân gian ấy vẫn được nâng niu, tái dựng như một lời thề gắn bó với di sản qua bao năm tháng.
Hạ Long, vùng đất của bề dày lịch sử và chiều sâu văn hóa biển không thể lẫn khuất. Đây là lời mời gọi tha thiết gửi tới những ai yêu quý truyền thống dân tộc, hãy đến để cùng tôn vinh và cảm nhận hơi thở bất diệt của miền di sản kỳ quan vịnh Hạ Long này.
Hằng Nga Nguyễn